Japoński cud gospodarczy

Japoński cud gospodarczy odnosi się do okresu szybkiego wzrostu gospodarczego w Japonii od końca II wojny światowej do początku globalnego kryzysu naftowego (1955-1973). W tym okresie Japonia stała się jedną z wiodących gospodarek świata, zajmując trzecie miejsce po Stanach Zjednoczonych i ZSRR. W latach 70. tempo wzrostu gospodarczego zaczęło spadać, ale wydajność pracy na pracownika pozostała na wysokim poziomie, potwierdzając skuteczność japońskiego modelu gospodarczego.

Japoński cud gospodarczy był możliwy dzięki połączeniu czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Po II wojnie światowej Japonia i Niemcy Zachodnie skorzystały na sytuacji zimnowojennej. Rząd Stanów Zjednoczonych, starając się powstrzymać wpływy radzieckie na Pacyfiku, wprowadził w Japonii szeroko zakrojone reformy polityczne, gospodarcze i społeczne. Wsparcie USA, w tym pomoc gospodarcza i transfery technologiczne, odegrały kluczową rolę, ponieważ pomogły wzmocnić gospodarkę i zapobiec przejściu ludności na komunizm.

Co odróżnia japoński cud gospodarczy od wszystkich innych?

Głównymi cechami japońskiej gospodarki w latach „cudu gospodarczego” była ścisła współpraca między producentami, dostawcami, dystrybutorami i bankami w ramach ugrupowań Keiretsu, silne związki zawodowe i coroczne negocjacje płacowe oraz system gwarantowanego dożywotniego zatrudnienia w dużych korporacjach. Elementy te, wraz z aktywnym interwencjonizmem gospodarczym rządu, przyczyniły się do szybkiego rozwoju przemysłu i eksportu.

Niektórzy badacze uważają, że sojusz ze Stanami Zjednoczonymi był decydującym czynnikiem, który pozwolił Japonii osiągnąć tak imponujące wyniki. Amerykański rynek wchłonął japoński eksport, przymknął oko na kontrowersyjne praktyki handlowe i zapewnił wsparcie finansowe, co znacznie zwiększyło skuteczność japońskiej polityki gospodarczej.

Tło i polityka gospodarcza

Po zakończeniu okupacji i recesji związanej z zakończeniem wojny koreańskiej, Japonia była w stanie przywrócić wzrost gospodarczy. Pod koniec lat 60. kraj osiągnął pełną odbudowę po II wojnie światowej poprzez stymulację sektora prywatnego i politykę protekcjonistyczną, stopniowo koncentrując się na rozwoju handlu zagranicznego.

Japoński cud gospodarczy obejmuje okres szybkiego wzrostu od końca II wojny światowej do lat 90-tych, który dzieli się na fazę ożywienia, wysokiego, trwałego i niskiego wzrostu. Pomimo zniszczeń spowodowanych bombardowaniami, Japonia już w latach 60. stała się trzecią co do wielkości gospodarką na świecie. Jednak w latach 80. wzrost spowolnił z powodu umocnienia jena, co spowodowało recesję. Próby stymulowania popytu doprowadziły do powstania bańki gospodarczej, a polityka deflacyjna w latach 90. poważnie zaszkodziła gospodarce, prowadząc do przedłużającego się okresu słabego wzrostu, który trwa do dziś.

Po II wojnie światowej gospodarka Japonii była w rozsypce: wiele gałęzi przemysłu zostało zniszczonych, a kraj znalazł się na skraju głodu, który został zażegnany dzięki dostawom żywności ze Stanów Zjednoczonych. Produkcja przemysłowa spadła do 27,6% przedwojennego poziomu, ale do 1960 roku była 3,5 razy wyższa niż przed wojną. Reformy, w tym „skośny tryb produkcji” skoncentrowany na surowcach i tekstyliach oraz włączenie kobiet do siły roboczej, odegrały kluczową rolę w ożywieniu gospodarczym.

Sytuacja sprzed boomu

Istotnym czynnikiem ożywienia gospodarczego była wojna koreańska, kiedy to Japonia dostarczała armii amerykańskiej amunicję i logistykę, co pobudziło gospodarkę i przygotowało grunt pod późniejszy wzrost. Koniec amerykańskiej okupacji w 1952 r. również przyspieszył integrację Japonii ze światową gospodarką, zapewniając podstawę dla cudu gospodarczego.

Początek boomu gospodarczego

Po II wojnie światowej gospodarka Japonii była w rozsypce: przemysł tekstylny został praktycznie zniszczony, a kraj znalazł się na skraju głodu, któremu zapobiegła jedynie amerykańska pomoc żywnościowa. Ożywienie rozpoczęło się od reform zainicjowanych przez Ministerstwo Handlu Międzynarodowego i Przemysłu. Przyjęty „skośny system produkcji” koncentrował się na produkcji surowców, takich jak stal i węgiel, oraz zwiększonej produkcji tekstyliów. Dodatkowo rząd zachęcał kobiety do wejścia na rynek pracy.

Głównym bodźcem do wzrostu była wojna koreańska, podczas której japoński przemysł dostarczał Stanom Zjednoczonym potrzebną amunicję i logistykę. Pomogło to Japonii nie tylko przywrócić przedwojenne wskaźniki produkcji, ale także położyło podwaliny pod późniejszy cud gospodarczy. Do 1960 r. produkcja przemysłowa była 3,5 razy większa niż przed wojną. Koniec amerykańskiej okupacji w 1952 r. również przyczynił się do integracji Japonii ze światową gospodarką.

Dzięki wsparciu USA i krajowym reformom gospodarczym, gospodarka Japonii osiągnęła szybki wzrost od lat 50. do 70. XX wieku, kończąc proces industrializacji i stając się pierwszym rozwiniętym krajem w Azji Wschodniej. Raporty ekonomiczne z lat 1967-1971 odnotowały stały wzrost produkcji, wzrost i ożywienie. Głównymi czynnikami sukcesu był kierunek polityki administracji Hayato Ikedy, dynamiczna konsumpcja krajowa i eksport na dużą skalę.

Od 1954 r. system gospodarczy opracowany przez Ministerstwo Handlu Międzynarodowego i Przemysłu (MITI) w latach 1949-1953 stał się w pełni operacyjny. Premier Hayato Ikeda, którego Chalmers Johnson nazwał „najważniejszym architektem japońskiego cudu gospodarczego”, zainicjował politykę aktywnej industrializacji. Polityka ta promowała praktykę „nadmiernego pożyczania”, w ramach której Bank Japonii pożyczał bankom miejskim, które z kolei pożyczały konglomeratom przemysłowym, często przekraczając ich zdolność do spłaty. System ten pozwalał Bankowi Japonii kontrolować zależne banki lokalne.

Jedną z konsekwencji było odrodzenie się konglomeratów keiretsu, które zastąpiły przedwojenne zaibatsu. Keiretsu charakteryzowały się bliskimi powiązaniami z MITI i stabilną strukturą dzięki krzyżowym udziałom, co chroniło je przed zagranicznymi przejęciami. Zapewniały one pionową i poziomą integrację, zachęcały strategiczne branże i promowały długoterminowe planowanie, poświęcając krótkoterminowe zyski na rzecz udziału w rynku.

Ikeda wdrożył również plan podwojenia przychodów, mający na celu podwojenie gospodarki w ciągu 10 lat poprzez ulgi podatkowe, inwestycje infrastrukturalne i promocję eksportu. Realny wzrost przekroczył oczekiwania, a gospodarka podwoiła się w mniej niż siedem lat, cementując kult „wzrostu gospodarczego” jako głównego punktu odniesienia dla polityki. Liberalizacja handlu zaproponowana przez Ikedę spotkała się jednak z oporem, co doprowadziło do ostrożniejszego wdrażania reform.

Zanikanie i koniec wzrostu

Cud gospodarczy zakończył się w 1973 r. wraz z pierwszym kryzysem naftowym, kiedy cena ropy wzrosła kilkakrotnie. Doprowadziło to do spadku produkcji przemysłowej i potrzeby transformacji przemysłowej z naciskiem na technologię. Po kryzysie Japonia skupiła się na energooszczędnych i zaawansowanych technologicznie gałęziach przemysłu, zapewniając stały wzrost gospodarczy i utrzymując wiodącą pozycję wśród krajów kapitalistycznych.

Podsumowanie

Podsumowując, ożywienie gospodarcze Japonii po II wojnie światowej i jej późniejszy sukces gospodarczy były wynikiem złożonej kombinacji reform rządowych, wydajnego systemu finansowego i zagranicznych czynników gospodarczych. Japonia, korzystając ze wsparcia USA i transformacji wewnętrznej, była w stanie nie tylko odbudować swój przemysł, ale także szybko się uprzemysłowić i stać się wiodącą gospodarką w Azji Wschodniej. 

Rola polityki rządowej, w szczególności wysiłki Ministerstwa Handlu Międzynarodowego i Przemysłu (MITI), a także ustanowienie systemu keiretsu, umożliwiły Japonii osiągnięcie trwałego wzrostu gospodarczego i znaczną poprawę standardów życia.

Pomimo trudności, takich jak kryzysy energetyczne w latach 70-tych, Japonia wykazała się elastycznością i zdolnością adaptacji, co pozwoliło jej przejść do modelu produkcji bardziej zorientowanego na technologię. Japoński cud gospodarczy z pewnością pozostawił znaczące dziedzictwo w światowej historii gospodarczej, stając się przykładem tego, jak strategiczne reformy i elastyczność w odpowiedzi na globalne wyzwania mogą prowadzić do szybkiego ożywienia i dobrobytu.