Rola energii jądrowej w Europie - teraźniejszość i przyszłość

W UE energia jądrowa odgrywa ważną rolę w zaspokajaniu zapotrzebowania na energię elektryczną, a elektrownie jądrowe będą wytwarzać 25% całej energii elektrycznej w 2021 roku. Podczas gdy Francja tradycyjnie dominuje w europejskim sektorze jądrowym i odpowiada za prawie połowę jego produkcji, w ośmiu innych państwach członkowskich (Belgia, Bułgaria, Czechy, Finlandia, Węgry, Słowacja, Słowenia i Szwecja) produkcja energii jądrowej stanowi ponad 30% ich koszyka wytwarzania energii elektrycznej.

Wykorzystanie elektrowni jądrowych w Europie ogólnie spadło w ostatnich latach, zwłaszcza po katastrofie w Fukushimie w 2011 roku. Według Eurostatu w latach 2006-2021 produkcja energii jądrowej w UE spadła o 20%, choć sytuacja różni się w zależności od kraju. W związku z tym debata na temat energii jądrowej i jej miejsca w przyszłej polityce gospodarczej i środowiskowej UE pozostaje otwarta. Niektóre państwa obecnie likwidują i zamykają moce jądrowe, podczas gdy inne planują uruchomienie nowych bloków pomimo strategii klimatycznej UE do 2050 roku. Strategia ta, opublikowana w 2018 r., przewiduje zmniejszenie udziału energii jądrowej w europejskim koszyku energetycznym z 26% do 12-15%. Przyjrzyjmy się bliżej stanowi energetyki jądrowej w Europie i spróbujmy zidentyfikować główne perspektywy dla tego kontrowersyjnego źródła energii.

Liderzy energetyki jądrowej w Europie

W UE Francja tradycyjnie odpowiada za największą produkcję energii jądrowej. W 2021 r. wyniesie ona 99 mln ton ekwiwalentu ropy naftowej (Mtoe), co stanowi ponad połowę całej europejskiej produkcji. We Francji znajduje się 56 ze 126 reaktorów jądrowych w Europie. Na drugim miejscu znajdują się Hiszpania i Belgia z 7 reaktorami, a następnie Szwecja z 6 działającymi reaktorami. Warto zauważyć, że Niemcy, w ramach swojej polityki wycofywania energii jądrowej, w styczniu 2022 r. pozostaną tylko 3 działające reaktory, w porównaniu do 6 w 2018 r., co czyni je drugim co do wielkości państwem produkującym energię jądrową nawet w niezbyt odległej przeszłości.

W sumie prawie połowa państw członkowskich Unii Europejskiej korzysta z tego rodzaju energii, choć niektóre z nich produkują ją w bardzo małych ilościach. Z kolei 14 innych państw członkowskich w ogóle nie posiada zdolności produkcji energii jądrowej, niezależnie od skali zużycia energii. Na przykład ludne kraje, takie jak Włochy i Polska, w ogóle nie produkują energii jądrowej i nie mają reaktorów jądrowych na swoim terytorium. Niemniej jednak, Polska planuje rozpocząć budowę 6-jednostkowej elektrowni jądrowej w 2026 roku, z planowanym uruchomieniem w 2040 roku. Z kolei we Włoszech korzystanie z cywilnej energii jądrowej jest prawnie zabronione.

Energia jądrowa i Zielony Pakt

W grudniu 2019 r. Komisja Europejska przedstawiła swój plan wdrożenia Zielonego Paktu, w tym propozycję zainwestowania 1 biliona euro (za pośrednictwem funduszy Invest EU i Just Transition) w rozwój czystej gospodarki i walkę ze zmianami klimatu. Europejscy urzędnicy podkreślili, że Pakt jest zarówno strategią wzrostu, jak i strategią przeciwdziałania zmianom klimatu, obejmującą wszystkie sektory, w tym energetykę. Mechanizm Next Generation zapewnia dodatkowe wsparcie polityczne i finansowe dla celów Zielonego Ładu.

Jednak jeszcze przed propozycją Zielonego Paktu Komisja przyjęła trzy cele w zakresie energii i klimatu na 2030 r.:

1. Redukcja emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 40% w porównaniu z poziomem z 1990 r;
2. Udział energii odnawialnej w koszyku energetycznym powinien wynosić co najmniej 32%;
3. Poprawa ogólnej efektywności energetycznej o co najmniej 32,5%.

Wzmocnienie celu w zakresie emisji gazów cieplarnianych do 50-55% przewiduje również Komisja, która rozpoczęła proces konsultacji publicznych w sprawie ambicji klimatycznych UE na rok 2030.

Jednak miejsce energii jądrowej w ogólnym podejściu UE do klimatu i zrównoważonego rozwoju stanęło pod znakiem zapytania. Taksonomia ta obejmuje pięć głównych obszarów:

• Łagodzenie zmiany klimatu i przystosowanie się do niej;
• Zrównoważone wykorzystanie i ochrona zasobów wodnych i morskich;
• Przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym;
• Zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola;
• Ochrona i odbudowa różnorodności biologicznej i ekosystemów.

Pomimo uznania roli, jaką energia jądrowa może odegrać w redukcji emisji, wśród rządów toczyła się znaczna debata na temat tego, w jaki sposób energia jądrowa powinna być uwzględniona w tej klasyfikacji. Debata ta uwypukliła różnice w podejściu do energii jądrowej między krajami UE, w szczególności między Francją a Niemcami.

Perspektywy energetyki jądrowej w Europie

Pomimo wyzwań związanych z ukończeniem budowy nowych bloków jądrowych we Francji, Finlandii i na Słowacji, co najmniej sześć krajów UE (Węgry, Czechy, Bułgaria, Rumunia, Finlandia, Polska) realizuje plany budowy nowych dużych elektrowni jądrowych lub rozważa nowe inwestycje. Dlaczego kraje te są skłonne przyjąć na siebie całe związane z tym ryzyko?

Wszystkie kraje planujące nowe elektrownie jądrowe, z wyjątkiem Rumunii (18% elektrowni jądrowych) i Polski, otrzymywały w 2019 r. ponad 35% energii elektrycznej z elektrowni jądrowych. Wszystkie te kraje są również w dużej mierze zależne od importu gazu z Rosji, chociaż zużycie gazu w sektorze energetycznym wynosi mniej niż 10% w prawie wszystkich tych krajach. Dla Bułgarii, Czech i Polski energia jądrowa jest postrzegana nie tylko jako sposób na uniknięcie rosnącej zależności od importu gazu, ale także jako ważny sposób na osiągnięcie krajowych celów w zakresie emisji, ponieważ każdy z tych krajów wytwarza ponad 35% energii elektrycznej z węgla. Finlandia również zamierza zmniejszyć zużycie węgla z obecnych 12% poprzez budowę dwóch nowych reaktorów jądrowych. Podobna sytuacja ma miejsce w Holandii i Czechach, gdzie produkcja wzrosła o prawie 20%. Z drugiej strony Francja tradycyjnie zwiększyła produkcję energii jądrowej po gwałtownym spadku o 34,5% w 2022 roku w porównaniu z rokiem poprzednim.

Z drugiej strony, w innych krajach istnieje tendencja do wycofywania się z energii jądrowej. Na przykład Niemcy zamkną swoje ostatnie trzy działające reaktory jądrowe 15 kwietnia 2023 roku. Hiszpania, drugi co do wielkości producent energii jądrowej w UE, poszła za przykładem Niemiec - kraj ten planuje zlikwidować jeden reaktor jądrowy w 2027 roku i całkowicie zrezygnować z energii jądrowej do 2035 roku. Sytuacja jest szczególnie interesująca na Węgrzech, gdzie parlament niedawno zatwierdził budowę dwóch nowych reaktorów we współpracy z rosyjską firmą Rosatom. Wydarzenie to wywołało szeroki oddźwięk i konsternację w UE na tle sankcji nałożonych na Rosję, ale Komisja Europejska i tak zatwierdziła kontrakt w maju ubiegłego roku.

Tak więc dla wielu krajów europejskich kwestia energii jądrowej ponownie zyskuje na znaczeniu. Chociaż pozostaje ona przedmiotem gorących dyskusji, jej wykorzystanie może nie tylko znacznie zwiększyć wydajność wytwarzania energii elektrycznej, ale także pozwolić wielu krajom na rezygnację z importu nośników energii (np. rosyjskiego gazu), zwiększając tym samym ich niezależność energetyczną. Wpływ energii jądrowej na środowisko i jej przyjazność dla środowiska pozostają kontrowersyjne, ujawniając różne podejścia do tej kwestii.